Anemia u dzieci – przyczyny i leczenie

8363
Śpiący niemowlak - anemia


Niedokrwistość u dzieci zazwyczaj wynika z niedoborów żelaza?

Niedokrwistość, inaczej anemia, jest stanem, w którym we krwi występuje za mała liczba czerwonych krwinek lub gdy w ich wnętrzu występuje zbyt mała ilość hemoglobiny. Bardzo ogólnie mówiąc, ze względu na przyczynę wystąpienia choroby, anemię możemy podzielić na trzy grupy.

Pierwsza z nich jest związana z nieprawidłowym wytwarzaniem krwinek czerwonych i/lub hemoglobiny. Jest to najczęściej występująca grupa niedokrwistości u dzieci, w tym wynikających z niedoboru żelaza, która zazwyczaj dotyczy niemowląt i małych dzieci.

Druga grupa to anemie związane z nadmiernym niszczeniem krwinek czerwonych, natomiast trzecia to niedokrwistości w wyniku utraty krwi.

Jak objawia się niedokrwistość u dzieci?

Objawy anemii u dzieci są uzależnione od kilku czynników. Istotny jest stopień zaawansowania choroby, jak również szybkości jej narastania. W tym drugim aspekcie chodzi o to, czy jest to proces nagły związany np. z krwotokiem, czy przewlekle utrzymujący się, trwający nawet miesiącami. Kolejnym czynnikiem są towarzyszące niedokrwistości choroby przewlekłe, współistniejące u dzieci, których objawem lub konsekwencją może być właśnie niedokrwistość. Istotne są również możliwości przystosowania się młodego organizmu do istniejącej sytuacji. 

Jednak w większości przypadków stwierdza się objawy ogólne, często niespecyficzne, czyli takie, które mogą występować w przebiegu różnych chorób i zaburzeń. Objawy te nie pojawiają się jednocześnie u jednego pacjenta. Do tych najczęściej obserwowanych należą: bladość skóry, śluzówek i spojówek, gorszy apetyt, osłabienie i łatwa męczliwość. Ten ostatni objaw u niemowląt będzie można zaobserwować jako męczenie się podczas karmienia. Dziecko będzie zjadać mniejsze porcję, często przerywać karmienie, będzie wykazywało niechęć do ssania. 

U dzieci starszych będzie to męczliwość przy podejmowaniu wysiłku fizycznego,  senność, zaburzenia koncentracji, trudności w nauce, bóle i zawroty głowy, uczucie szybkiego bicia serca, kołatanie serca, duszności.

Jakie skutki dla organizmu dziecka może mieć anemia?

Nieleczona anemia ma charakter postępujący i może prowadzić do wielu nieprawidłowości. Możemy tu wymienić zaburzenia rozwoju dziecka, zaburzenia w zachowaniu, takie jak np. zmniejszona aktywność ruchowa, osłabienie interakcji społecznych i koncentracji na wykonywanych zadaniach. Anemia może również prowadzić do zwiększonej podatności na zakażenia i choroby infekcyjne. 

Szczególnie narażone na niedokrwistość są wcześniaki, dzieci z niską masą urodzeniową i dzieci z ciąż mnogich? 

Tak, w związku z tym, zgodnie z polskimi wytycznymi, istnieje grupa dzieci, u których można się spodziewać niedoboru żelaza i należy u nich zastosować suplementację tego pierwiastka. Oprócz wymienionych wyżej wcześniaków, dzieci z ciąż mnogich i z niską masą urodzeniową, należą tu jeszcze: niemowlęta matek z niedoborem żelaza w ciąży, niemowlęta narażone na utratę krwi w ciąży i w trakcie porodu oraz dzieci ze zmniejszonym poziomem hemoglobiny w okresie noworodkowym.

Jak leczy się anemię u dzieci?

Podstawą leczenia anemii u dzieci z niedoborem żelaza jest stosowanie doustne preparatów żelaza, w formie syropu lub kropli. Leczenie takie powinno trwać minimum 6-8 tygodni, u wcześniaków 3 miesiące. Ocenić skuteczność leczenia możemy najwcześniej  po 10 dniach, wykonując morfologię. Dawka lecznicza wynosi 4-6 mg/kg masy ciała.

Podawanie jednocześnie preparatów witamin krwiotwórczych (witamina C, B6, kwas foliowy) zwiększa skuteczność leczenia niedokrwistości.

W nielicznych przypadkach może być potrzeba podawania leków dożylnie. Postępuje się tak w przypadku złej tolerancji przez dziecko preparatów żelaza lub przy zaburzeniach wchłaniania tego pierwiastka z układu pokarmowego. 

Niezbędnym elementem leczenia anemii z niedoboru żelaza jest stosowanie prawidłowej diety, bogatej w czerwone mięso i podroby, a także produkty pełnoziarniste. Należy pamiętać, że żelazo wchłania się lepiej, gdy spożywane jest z produktami bogatymi w witaminę C (owoce, warzywa). Z kolei wchłanianie żelaza osłabiają np. produkty mleczne.

W wypadku wcześniaków żelazo suplementuje się aż do ukończenia przez dziecko roku? 

Wcześniaki powinny otrzymywać żelazo w dawce 2 mg/kg masy ciała  od 1 do 12 miesiąca życia. 

Czy to prawda, że żelazo z mleka matki jest lepiej przyswajalne, aniżeli żelazo zawarte w mleku modyfikowanym?

Przyswajalność żelaza z pokarmu naturalnego jest bardzo dobra, jednak mleko matki  jest słabym źródłem żelaza i jego zapasy ulegają wyczerpaniu po ok. 4 miesiącach. 

Stąd zdrowe niemowlęta, urodzone o czasie mogą wymagać suplementacji żelaza od 4 m.ż,  do czasu zapewnienia odpowiedniego spożycia żelaza z pokarmów uzupełniających. 

Czy u niemowlęcia karmionego piersią jadłospis mamy ma wpływ na poziom żelaza u dziecka?

Ilość żelaza w mleku mamy jest stała i nie zależy ona od poziomu żelaza u mamy  ani jego rezerw. Jeśli u dziecka stwierdzimy anemię, należy ją leczyć, podobnie jak anemię stwierdzoną u mamy karmiącej. Jednak poziom żelaza w mleku pozostaje stały. 

Czy u dzieci z anemią rekomenduje się szybsze rozszerzanie diety niż zalecany szósty miesiąc?

Nie ma konkretnych rekomendacji co do wcześniejszego rozszerzania diety u takich dzieci. Rozpoznana anemia zawsze wymaga leczenia lekiem, natomiast dieta stanowi zawsze uzupełnienie tego leczenia. 

W okresie wprowadzania pokarmów uzupełniających u niemowląt karmionych piersią ponad 90% żelaza muszą zaspokoić pokarmy uzupełniające, dlatego ważne jest zapewnienie żelaza o dobrej dostępności biologicznej (pokarmy bogate w żelazo to mięso, ryby, żółtko jaja oraz kaszki wzbogacone w żelazo).

W wypadku anemii u starszych dzieci, związanej z niedoborem żelaza, lepiej suplementować ten pierwiastek czy skupić się na właściwie ułożonym jadłospisie dziecka?

Jeśli u dziecka stwierdzimy niedokrwistość z niedoboru żelaza, musimy ją leczyć stosując preparaty żelaza. Oczywiście oprócz tego należy stosować odpowiednią  dietę bogatą w żelazo oraz pokarmy ułatwiające jej wchłanianie.  

Czy alergia u dzieci (np. na białko mleka krowiego czy gluten) może się przyczynić do wystąpienia anemii?

Istnieje taki związek, jednak nie znamy dokładnie  mechanizmu w jakim choroby  alergiczne miałby zwiększyć ryzyko rozwoju anemii. Niedobór żelaza może wynikać z niedożywienia lub unikania w diecie dziecka z alergią pewnych rodzajów pokarmów.

Z drugiej strony należy pamiętać, że anemia może być jedynym „dostrzegalnym” objawem chorób przewlekłych np. celiakii. 

Czy niemowlęciu można suplementować żelazo profilaktycznie?

Uważa się, że nie ma powszechnej potrzeby suplementowania żelaza u zdrowych niemowląt pod warunkiem stosowania mleka modyfikowanego wzbogaconego w żelazo i odpowiedniego rozszerzania diety w drugim półroczu życia.

Profilaktycznego podawania żelaza wymagają dzieci z grup ryzyka, które omówiliśmy powyżej. Oprócz tego u dzieci karmionych wyłącznie piersią po 6 miesiącu życia, które nie chcą jeść pokarmów uzupełniających bogatych w żelazo, również należy rozważyć profilaktyczne podawanie żelaza, po wcześniejszej konsultacji z pediatrą.

Czy każde niemowlę powinno mieć wykonaną morfologię, aby ocenić poziom żelaza?

U dzieci zdrowych, zgodnie z zaleceniami WHO, pierwszą morfologię proponuje się ok. 12 miesiąca życia. Natomiast u dzieci z grupy zwiększonego ryzyka rozwoju niedokrwistości zawsze zleca się badanie, gdy występują niepokojące objawy lub stwierdza się dodatkowe czynniki ryzyka niedokrwistości np. trudności w karmieniu, słaby przyrost masy ciała lub niedostateczne spożywanie żelaza w diecie dziecka. 

Jak często rodzice powinni badać krew starszych dzieci? 

Nie ma konkretnych wytycznych co do częstości wykonywania badań krwi u dzieci. Na pewno podobnie jak u niemowląt, w przypadku występowania niepokojących objawów, które wymieniliśmy wyżej, ale także zaburzeń w przyroście masy ciała i wzrostu (zahamowanie, zwolnienie przyrostu) morfologia powinna być wykonana jako pierwsze podstawowe badanie. Z praktycznego punktu widzenia dobrym momentem na rozważenie takich badań są bilanse zdrowia wykonywane okresowo u dzieci.

Czy anemia u starszych dzieci zazwyczaj wynika z jakiejś innej choroby, której niedokrwistość jest wynikiem? 

Anemia z niedoboru żelaza jest najczęstszym typem niedokrwistości u dzieci. Najczęściej dotyczy małych dzieci, a kolejnym etapem rozwoju dziecka, w którym rośnie ryzyko rozwoju anemii z niedoboru żelaza, jest okres dojrzewania u dziewczynek (utrata krwi z miesiączką oznacza zwiększone zapotrzebowanie na żelazo). Jednak zawsze należy pamiętać o chorobach przewlekłych, które mogą predysponować do rozwoju niedokrwistości, a także chorobach dziedzicznych krwi związanych np. z nieprawidłową budową krwinek czerwonych lub nadmiernym ich niszczeniem.

Różnego rodzaju diety eliminacyjne, nieprawidłowo zbilansowane, również mogą przyczyniać się do rozwoju niedokrwistości niedoborowych. 

Agata Mendyka-Przydział - lekarz

Agata Mendyka-Przydział, lekarz

Specjalista w dziedzinie pediatrii, wieloletni pracownik oddziału pediatrycznego i poradni pediatrycznej. Prywatnie mama dwójki dzieci 

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Twój komentarz
Twoje imię