Integracja sensoryczna

17852
dziewczynka rysuje - integracja sensoryczna


Czym jest integracja sensoryczna?

Według A. Jean Ayres, twórczyni metody integracji sensorycznej, jest ona podświadomym procesem zachodzącym w naszym mózgu, czyli odbywającym się bez udziału naszej świadomości, jak np. oddychanie. Każda osoba odbiera informacje ze świata zewnętrznego ze zmysłów: smaku, wzroku, słuchu, dotyku, węchu, a także ruchu, grawitacji i pozycji. Prawidłowe działanie naszych zmysłów pozwala nam na doświadczanie przez selekcję informacji i wybór tego, na czym mamy się skupić. Dzięki temu np. podczas lekcji słuchamy nauczyciela i ignorujemy hałasy dochodzące z zewnątrz. To prawidłowe działanie, czyli odbieranie informacji, oraz segregowanie ich na „ważne” i „mniej ważne”, daje nam fundamenty do edukacji oraz prawidłowych zachowań społecznych.

Kiedy zmysły dziecka zaczynają odbierać pierwsze bodźce?

Zmysły tworzą się już w życiu płodowym. Rozwijają się w następującej kolejności: dotyk, równowaga, węch, smak, słuch a na końcu wzrok. Na przykład zmysł smaku rozwija się, kiedy dziecko połyka wody płodowe, robi to częściej, kiedy mama zje coś słodkiego.

Już w 19 tygodniu ciąży dziecko reaguje ruchami całego ciała na pojawienie się nagłego hałasu, co świadczy o tym, że ma wykształcony słuch. Z czasem wzrasta tylko jego wrażliwość na dźwięk. Jeszcze przed narodzeniem dziecko jest w stanie rozpoznać głos mamy i taty.

Jak mogą się objawiać zaburzenia konkretnych zmysłów?

Odbiór zmysłów dzielimy na podreaktywność, czyli proces, w którym dany zmysł potrzebuje więcej bodźców, by móc odebrać informacje i je przetworzyć, oraz nadreaktywność, czyli sytuacja, gdy nawet niewielki bodziec wywołuje reakcję ze strony organizmu.
Dla przykładu, zaburzenia smaku mogą skutkować odruchem wymiotnym przy spożywaniu pokarmów o niejednolitej konsystencji.

Natomiast dziecko, które cierpi na zaburzenia wzroku, może wykazywać wzmożoną potrzebę stymulacji w tej sferze. Będzie przeglądało się w świecących przedmiotach, wykonywało niestereotypowe ruchy zabawkami, lub wręcz odwrotnie mrużyło oczy podczas słonecznego dnia. Dziecku z takimi zaburzeniami będzie trudno skupić uwagę w miejscu, gdzie bodźców wzrokowych jest za dużo, jak np. sala, w której jest dużo kolorów, zabawek i przedmiotów.

W wypadku zaburzeń słuchu, u dziecka nadwrażliwego może wystąpić problem z analizą informacji na istotne i mniej ważne. Dziecko podwrażliwe może mruczeć do siebie, śpiewać podczas wykonywania poleceń.

Możemy podać przykład prawidłowego przetwarzania bodźców??

Dziecko niewykazujące zaburzeń modulacji sensorycznej np. podczas przerysowywania obrazka do książki będzie w stanie utrzymać prawidłową pozycję na krześle (nie będzie kręciło się, szukało stymulacji), wysłucha polecenia nauczycielki i w tym czasie zignoruje np. bodźce słuchowe dobiegające zza otwartego okna. Ponadto będzie prawidłowo trzymało ołówek, kredkę, lub długopis. Prawidłowo, czyli bez nadmiernego docisku i nie za lekko. Nie będzie mu przeszkadzało zimno z biurka przy podwiniętym rękawie bluzki (brak nadwrażliwości czucia powierzchownego), utrzyma prawidłową postawę ciała (brak zaburzeń napięcia mięśniowego), przerysuje obrazek wg schematu (prawidłowa koordynacja oko –ręka). Nie będzie zwracało uwagi na dystraktory wzrokowe (kolorowe szafki, przechodząca osoba, błyszczące w słońcu szyba) i nie będzie mówiło, że czuje brzydki zapach, gdy pani będzie rozkładała posiłek.

Jak natomiast będzie się zachowywało dziecko z zaburzeniami integracji sensorycznej?

Dziecko z nadreaktywnością słuchową nie potrafi skupić uwagi w miejscu hałaśliwym. W sali lekcyjnej, na korytarzu szkolnym, na przedstawieniu czy dyskotece będzie nerwowe i pobudzone. Trudno mu będzie np. wykonać zadania w momencie, gdy w sali będzie otwarte okno, a zza niego dochodzić będą odgłosy z zewnątrz (jadący samochód, rozmawiający ludzie, śpiewające ptaki). Dziecko nie ma możliwości wyregulowania ważności poszczególnych komunikatów (np. nie będzie w stanie wysłuchać polecenia nauczyciela, a tym samym go wykonać, ponieważ większą uwagę skupi na dystraktorze).

Można wskazać wiek, czy też przedział wiekowy, w którym integracja sensoryczna rozwija się najintensywniej?

Integracja sensoryczna rozpoczyna się już w okresie płodowym i trwa do około 7 roku życia, gdy procesy plastyczności mózgu są największe. Nierozwinięcie określonych umiejętności w kolejnych stadiach rozwoju powoduje powstawanie trudności w funkcjonowaniu i zachowaniu dziecka. Umiejętności rozwijają się wg schematu, przy czym bardzo ważne jest, że następują po sobie kolejno. Dziecko, które nie osiągnęło funkcji na niższym poziomie, ma problem z osiągnięciem funkcji bardziej złożony. Dla przykładu dziecko z nie w pełni zintegrowanym odruchem neurologicznym ATOS (asymetryczny, toniczny odruch szyjny) będzie miało problem z nauką jazdy na rowerze, gdyż odruchy koordynacyjne następują jako kolejne.

Jakie zachowania dziecka, w wieku przedszkolnym, powinny zaniepokoić rodziców i zasygnalizować problemy z integracją sensoryczną?

Wiek przedszkolny wiąże się z istotnymi przemianami w mózgu. Dziecko często po raz pierwszy ma kontakt z tak dużą grupą, zaczynają się także procesy edukacyjne, wymagające wielu czynników by mogły zachodzić skutecznie. Przykładowo dziecko, które będzie wykazywało podreaktywność czucia głębokiego, może poszukiwać silnego kontaktu fizycznego z rówieśnikami, często nie reagując na normy panujące w przedszkolu. Nadreaktywność słuchowa może objawiać się niechęcią dziecka do wchodzenia w grupę rówieśniczą, w której jest głośno. Zaburzenia koordynacji mogą spowodować wycofanie się dziecka z gier i zabaw rozwojowych, natomiast podreaktywność przedsionka spowoduje, że dziecko nie będzie w stanie wysiedzieć na miejscu podczas zadań wymagających skupienia. Problemy z koordynacją ruchową utrudnią naukę np. choreografii na przedstawianie, a zaburzenia smakowe i węchowe utrudnią spożywanie z kolegami posiłków. Te i inne zaburzenia coraz częściej potrafią rozpoznać nauczycielki przedszkolne kierując dziecko do dalszej diagnostyki, ułatwiającej dziecku funkcjonowanie.

Istnieją jakieś zachowania / reakcje dziecka, których brak powinien zaalarmować rodziców?

Tak, należy jednak pamiętać, że te zachowania tak naprawdę zależą od wieku dziecka. Może podam przykład dziecka przedszkolnego. Rodzic może podejrzewać u dziecka zaburzenia modulacji sensorycznej, gdy jest nerwowe, pobudzone lub wycofane w sytuacjach, które nie powinny sprawiać mu trudności, np. gdy zatyka uszy w miejscach hałaśliwych, nie potrafi wykonać polecenia nauczyciela, nie może skoncentrować się w miejscach, gdzie jest dużo stymulacji wzrokowych (kolorowe sale, duża ilość przedmiotów) lub odwrotnie, gdy poszukuje takiego kontaktu. Podobnie, kiedy dziecko ma problemy motoryczne, zarówno w motoryce małej (rysowanie, kolorowanie, cięcie, lepienie), jak i w motoryce dużej (wykonywania ćwiczeń fizycznych, odwzorowywania choreografii w zabawie). Rodzice powinni zareagować także, jeśli dziecko ma trudności ze spożywaniem posiłków, gdy przeszkadza mu ich struktura, gdy nadmierne reaguje na zapachy. Podobnie, jeśli ma problem np. z zaakceptowaniem ubrań z metkami, szwami, obcinaniem paznokci, myciem włosów, czy też, gdy niespodziewany dotyk innego dziecka wywołuje u niego niepokój, lub odwrotnie, gdy poszukuje nadmiernej stymulacji dotykowej (mocno ściska inne dzieci, popycha je, szczypie).

W jakim wieku powinno się diagnozować zaburzenia integracji sensorycznej u dzieci?

Tak naprawdę nie ma granicy wiekowej u dzieci, u których występują zaburzenia o charakterze modulacji sensorycznej. Już u niemowlaków występuje pojęcie High Need Baby, które określa dzieci szczególnie wymagające i wrażliwe na bodźce sensoryczne. Zaburzenia te są rozwojowe, dziecko uczy się pewnych kompensacji, z którymi może funkcjonować, ale często też te stymulacje nasilają się wraz z wiekiem. Tak naprawdę im wcześniej zdiagnozujemy dziecko, u którego zauważamy specjalne potrzeby sensoryczne, tym lepiej, ponieważ możemy rozpocząć terapię i wspomaganie, dzięki, którym ułatwiamy dziecku funkcjonowanie w społeczeństwie. Najwięcej dzieci diagnozowanych jest w wieku przedszkolnym, gdyż zaburzenia integracji sensorycznej często są najbardziej widoczne na tle grupy rówieśniczej. Jest to także czas największej dynamiki rozwoju u dziecka i moment, kiedy styka się ono z największą liczbą stymulacji (nauka funkcjonowania w dużej grupie rówieśniczej oraz wymagania edukacyjne).

W jakiej poradni / u jakiego specjalisty można zdiagnozować kłopoty z integracją sensoryczną?

Diagnoza może być wykonywana z państwowych poradniach psychologiczno-pedagogicznych, poradniach prywatnych oraz ośrodkach prowadzących diagnostykę i terapię. W przedszkolach i szkołach posiadających klasy integracyjne wykonywane są zajęcia z wczesnego wspomagania rozwoju (WWR). Placówki te albo wykonują obserwację własną, albo pracują na diagnozach wykonanych w innych ośrodkach.

Diagnoza opiera się jedynie na obserwacji dziecka?

Nie ma jednoznacznej procedury wykonania diagnozy. Stałe są tylko niektóre jej elementy jak wywiad z rodzicem / opiekunem, obserwacja kliniczna, oraz Południowokalifornijskie Testy Integracji Sensorycznej (wykonywane u dzieci po 4. roku życia).

Każdy ośrodek sam wyznacza procedurę diagnozy. W ośrodku, w którym ja wykonuję diagnozy, posiadamy wywiad zawierający pytania o rozwój dziecka w poszczególnych dziedzinach, od okresu noworodkowego, a także pytania o kontakty społeczne, zainteresowania i preferencje dziecka, oraz o kwestie medyczne. Następnie rodzic wypełnia kwestionariusz sensoryczny (dobierany zgodnie z wiekiem dziecka). Ponadto na zajęciach z dzieckiem wykonujemy obserwację kliniczną według schematu, obserwację swobodnej zabawy dziecka oraz Testy Południowokalifornijskie. Oceniamy także napięcie mięśniowe i postawę ciała. Wykorzystujemy podczas przygotowania do diagnozy dziecka także opinie, diagnozy, wyniki badań z innych placówek.

Dzieci, u których zdiagnozowano zaburzenia integracji sensorycznej, kierowane są na terapię?

Po przeprowadzeniu diagnozy wykonywany jest opis obserwacji oraz przeliczenie wyników Testów Południowokalifornijskich wskazujących wynik w odniesieniu do normy wiekowej. Następnie terapeuta wykonuje opis diagnozy oraz zapisuje wnioski, w wyniku których podejmuje decyzję czy dziecko ma wskazania do uczestnictwa w terapii. Terapeuta w zaleceniach może także wnioskować o wizytę dziecka u innych specjalistów (logopedy, psychologa, neurologa, laryngologa, alergologa, ortoptyka), których obserwacje będą wykorzystywane podczas terapii, oraz podejmuje wraz z rodzicem / opiekunem decyzję o rozpoczęciu terapii oraz jej wymiarze godzinowym.

Marta Latek -Szałkucka
Fizjoterapeuta, pedagog specjalny, terapeuta integracji sensorycznej, terapeuta NDT Bobath
Magister fizjoterapii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego oraz magister pedagogiki specjalnej Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie. Od 2005r. pracuje z dziećmi z zaburzeniami neurologicznymi,zaburzeniami rozwoju oraz ortopedycznymi. Praca z najmłodszymi pacjentami daje jej wiele satysfakcji oraz motywuje do ciągłego pogłębiania wiedzy i umiejętności. Współzałożycielka Centrum Wspomagania Rozwoju Dziecka i Rodziny PROGRES –miejsca ,gdzie mali Pacjenci oraz ich Rodzice otrzymują nie tylko fachową wielospecjalistyczną pomoc,ale też czują się jak w domu, dlatego bardzo chętnie uczestniczą w zajęciach.
Prywatnie żona i mama trzyletniego Jasia.

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Twój komentarz
Twoje imię